Купрэеў Мікола Сямёнавіч (25.05.1937 – 19.09.2004) – беларускі пісьменнік, паэт.

Cкончыў Івацэвіцкую сярэднюю школу, а затым факультэт беларускай і рускай мовы і літаратуры Брэсцкага педагагічнага інстытута (1962).

Працаваў у школах Івацэвіцкага, Ганцавіцкага і Ляхавіцкага раёнаў, у рэдакцыі ляхавіцкай раённай газеты «Будаўнік камунізму».

Першая кніга паэзіі «Непазбежнасць» выйшла ў 1967 г. Характэрнымі рысамі паэзіі М. Купрэева з’яўляюцца філасофская глыбіня, спалучэнне метафарычнасці з рэальнасцю, асацыятыўны падтэкст і ў той жа час прастата выказвання. Другі зборнік вершаў аўтар выдаў амаль праз 30 гадоў («Правінцыйныя фантазіі», 1995).

Пісаў таксама і прозу. Падчас жыцця ў Пружанах напісаў аповесці «Дзіцячыя гульні пасля вайны», «Імгненне светлае», «На вуліцы Карла Маркса з Паэтам», «Палеская элегія», «Рэчкаю плывём, плывём…», «Пастух у космасе», «Лісты з млына».

Непазбежнасць навізны

 Здаецца, Мікола Купрэеў ніколі не даваў адназначных ацэнак ні чужым, ні тым болей сваім вершам, прынамсі, не выказваў іх наўпрост, як і стаўлення да крытычных артыкулаў і рэцэнзій. У коле сяброў і падчас літаратурных сустрэч чытаў самае блізкае сваёй душы. Маладым раіў чытаць таго ці іншага аўтара, а то і дарыў іхнія творы ў зборніках і часопісах: мне, напрыклад, — вершы Ф.Віёна, Ж.Прэвера, М.Рубцова. У прадмове да “Чарнавікоў” Міколы Папекі ён зноў жа абышоўся без ацэнак, схаваўся за фразамі пра пчолаў і параныя буракі, якія нібыта любіць аўтар. Штрыхі да паэзіі давялося ўносіць мне як рэдактару.

Што пра самога Купрэева пісала крытыка раней, мне не падабалася. Чаго варты загаловак — “Сваё праз чужое”! З кім толькі не параўноўвалі Купрэева. Скажам, з У.Уітменам. Узоры сусветнай лірыкі, у якой заўзяты кніжнік быў добра абазнаны, дапамагалі сцвердзіцца на ўласным адметным шляху. Ён ад самага пачатку імкнуўся да свабоднага — не ў тэрміналагічным значэнні, а ў сэнсе разняволенасці — верша.

1960-я гады наогул характэрныя абнаўленнем нацыянальнай паэзіі. Змагаўся за беларускі верлібр Максім Танк, разбураў аднастайную рытміку і рыфміку Анатоль Вярцінскі, ён жа падтрымаў паэта-наватара Міколу Купрэева, падрыхтаваў да друку яго першую кніжку. Зрэшты, “Непазбежнасць” крытыкавалі не за “вольнасці” ў формабудове верша, не за празмерную элегічнасць ці занадта смелую метафару, але перш за ўсё за “безыдэйнасць” і “абстрактны гуманізм”, які знайшлі і ў шэдэўры “Замест лекцыі пра жыццё:

Паліла сонца — дажджу хацелася,

дажджы наваліліся — сонца хацелася,

быў хлапчуком — пасталець хацелася,

выйшаў за трыццаць — юнацтва схацелася.

Стаў паміраць — жыць захацелася

ў сонцы,

у ліўнях,

у юнацтве,

у сталасці

і — таму што жыў, жыў на зямлі! —

плакаў прад сконам ад гора і радасці.

У выдатных паэтаў, асабліва калі яны дэбютуюць у не зусім маладым узросце, як Мікола Купрэеў, розніца ў мастацкіх вартасцях зборнікаў звычайна невялікая. Ды яны і не дапускаюць, каб наступны быў горшы за папярэдні. Лепей зробяць паўзу, доўгі ці кароткі час не стануць друкавацца, а то і пісаць. Гэта таксама адна з прычын вялікай часавай разбежкі паміж “Непазбежнасцю” (1967) і “Правінцыйнымі фантазіямі” (1995) — поруч з жыццёвай неўладкаванасцю, хранічнай нястачай душэўнай раўнавагі, узаемнай непрыязнасцю ў стасунках з праваднікамі ідэі “светлай будучыні” і “правільнай” маралі.

Яны перада мною на стале, два купрэеўскія зборнікі (першы — у ксеракопіі). З захапленнем і смуткам перачытваю вершы то з аднаго, то з другога. Смутку ў другім пабольшала, у ім няма і намёку на рамантыку, іронія і самаіронія саступілі роспачы і сарказму:

За гарою пытае крывіцкая Друць:

“А хто там ідзе?” Адказаў іудзей: “Беларусы”.

Затое ў ім багата горкай праўды пра жыццё і праўды мастацтва, красы. У такім спалучэнні і самы элегічны, самы трывожны верш пакідае светлы след у душы, як яго пакідаюць увосень “журавы журлівыя”, што адлятаюць. Існае мастацтва ачышчае і ўзвышае праз роздум чалавека над сабою, лёсамі блізкіх людзей, радзімы, і, можа, чым больш журбы-горычы ў ягоным роздуме, тым дабрэйшым, лепшым ён робіцца або хоча стаць у гэты момант:

…і ў радзімы прасі, як у Бога:

“Не трэба мне больш нічога —

дзякуй за поле.

І ў далях далёкіх,

куды адвязуць мяне ціха,

мне цяжка не будзе —

будзе вечна і лёгка

тваё зерне ў зямлі свіціцца…”

“Правінцыйныя фантазіі” — або “Непазбежнасць”? Сабе такога пытання не задаю. Яны ўзаемапранікальныя, блізкія, многія творы першага зборніка вельмі ўдала дапоўнілі б і ўзмацнілі другі. Нездарма я ўгаворваў Міколу спалучыць два зборнікі ў адной кніжцы, тым болей, што першы зрабіўся надзвычайнай рэдкасцю. Хіба што цяпер, дзякуючы памнажальнай тэхніцы ды рупнасці яе ўладальнікаў, скажам, М.Папекі, ён распаўсюджваецца.

  Анатоль Дэбіш

 У ДАРОЗЕ

Памяці М.Купрэева

 Рунее авёс. Трава зелянее.

Неба люструе разліў дзьмухаўца.

Крочыць з торбай Мікола Купрэеў

Шляхам з Берасця да Мухаўца.

А ў торбе той — кавалачак хлеба,

Пляшка гарэлкі ды сала шматок.

Якая ў шлях гэты вядзе патрэба?

— Ды нешта сумна мне стала, браток!

Ні вольнай волі, ні роднай хаты,

Стаміўся ляжаць між крыжоў і дрэў,

Хачу праведаць — як там Філатаў?

Чуў, што нядаўна ён моцна хварэў:

Адолелі старасць яго і знямога,

І стаў, як і я, ён нікчэмным зусім.

Можа патрэбна мая дапамога —

Застольнай бяседай ці словам маім?..

— Прабачце, магчыма, я памыліўся.

Вы — не памерлі?.. Вы — мо не вы,

І сон толькі гэта, які мне прысніўся?..

— Бачыце, крочу — значыць, жывы!

 З лістоў Міколы Купрэева Аляксею (Леаніду) Філатаву

 24 кастрычніка 1992 г.

…Дзякуй табе, дарагі мой чалавеча, за памяць пра мяне – чуў твае інтэрв’ю ў Дзень настаўніка (па радыё), у якім ты мяне тройчы ўспомніў.

І я яшчэ жывы, Лёня. Як кажуць, жывы курылка!..

Хачу сустрэцца з табой. Тады ўсё расскажу. Двойчы прыязджаў Валодзя Ягоўдзік. Прыязджалі Калеснік з Каско, але мы не сустрэліся, мяне не было.

Прывітанне тваёй Марыі Іванаўне і Ваню – хай гадуюцца здаровыя.

Абдымаю.

Мікола.

Пружанскі р-н, в. Папялёва.

 1 сакавіка 1999 г.

…Тут, у Вярховічах, крыху “разгружаюць” мае суставы (у мяне: “расставы”). Лёгкія, кажуць дактары, у норме, амаль здаровыя. Хужэй з усім, што ніжэй пупа.

Літ. навіны  у мяне: новая, чацвёртая, аповесць-элегія будзе друкавацца ў “Крыніцы” (недзе ў № 3 ці што); аповесць “На вуліцы Карла Маркса з Паэтам” (сабакам) перакладзена ў “Нёмане” № 11-12 (98 г.); вершы будуць у “ЛіМе”. “Чырвоная змена” – пра мяне – ад 26 студзеня.

Як твае справы – фізічныя, душэўныя, творчыя? Пісні мне (праз Пятра “Сыр з’ясі”).

Прывітаньне Марыі Іванаўне, Івану.

Цалую цябе і абдымаю М.І. (Ці дазволіш наадварот?).

Гадуйся!

Мікола.

Вярховічы.

 * * *

 У каханні тваім і маім згараю,

попел з сэрца свайго страсаю,

гарыць!

 І ідуць гады…

 Пагляджу – і дзіўлюся, нямею:

сэрца новае з попелу вырастае,

і я зноў – малады, малады.

І зноў расцвітаюць сады-надзеі,

і зноў на Палессі збіраю табе лілеі

і ў вачах тваіх – век тануць.

Толькі ў неба баюся глядзець:

там аблокі плывуць –

нібы вёсны плывуць.

 СЦЕЖКА

 Спачатку сцежка мяне вяла.

Сярод хмызнякоў густых праз балота.

Ішлося лёгка,

Таму што сцежка грунтоўна зроблена –

Маім дзедам пракладзена,

Бацькам прытоптана.

Сюдой хадзілі яны

на працу,

на паляванне,

на войны,

у госці.

Ляжаць на сцежцы

іх мазалі,

іх любоў

і нянавісць,

пялёсткі пяшчотнасці іх

і грудкі злосці.

Таму мне ішлося лёгка.

Ды раптам сцежка звярнула ўправа.

А мне трэба – прама.

І я пакланіўся сцежцы бацькоў.

Ідзецца цяжка.

 * * *

 Не, я не разбіўся ўшчэнт, я не стаміўся –

вось толькі тут

на некалькі зямных арбіт стаіўся,

паміж палёў, лясоў,

наўзбоч ад аўтастрады,

каб падрахаваць спакойна свае страты.

А іх нямала.

Не, я не адыйшоў ад вас, сябры-паплечнікі, –

хачу адзін пабыць пад небам вечным,

каб дабраты і шчырасці набрацца –

і потым зноўку з вамі прывітацца.

А вас – нямала.

Не, я не ўцёк ад вас, мае старыя ворагі –

я толькі начыню тут сэрца сваё порахам,

каб на абрыве зноў мог сутыкнуцца з вамі

і кулакамі, й вершамі, й вачамі!

А вас – нямала.

Пасланнем гэтым пра сябе напамінаю:

плыву тут Ясельдаю – пыл і бруд змываю,

ды мускулы на хвалях правяраю,

кладуся на спіну – і неба на грудзях трымаю.

Мяне – яшчэ нямала.

 ЗАКЛЯЦЦЕ

 З трыбуны сышлі,

на руках мне разбілі ланцуг,

на нагах – кайданы

і замок знялі з вуснаў.

Сказалі:

“Ідзі з плугам ў поле сваё,

з касой – у свой луг.

Спявай і крычы

што хочаш

на мове сваёй беларускай”.

Зноў на трыбуны ўзышлі.

А самі ж

рукі мае адвучылі араць і касіць,

ногі – шырока і вольна хадзіць гасцінцам,

звязалі свабоду па-свойму думаць і жыць,

і роднае слова казаць,

і маліцца-хрысціцца.

Прашу:

зноў на рукі ланцуг падаць,

вусны замкнуць і ногі скаваць кандаламі,

зацягнуць на Незалежнасці пляц –

пасадзіць там

пад тымі нагамі.

Стану каменны й халодны, як ён.

Будзеце тут святкаваць свае святы –

чорны ў яго не кідайце праклён,

у выраджэнні сваім

я быў сам вінаваты.

* * *

Выйшла з балота

ў вянку з журавінаў чырвоных

і белых туманаў.

Выйшла з лесу

ў вянку з багульніку горкага,

ядлоўцу калючага.

І сама пацягнула сябе за косы

зноў у лес і балота —

беларуская наша свабода.

cms-image-000004148.jpg