Беларускае свята з польскім акцэнтам

Не так даўно беларусы Беластока запрасілі мяне на вялікае для іх свята – 15-годдзе адраджэння беларускай мовы ў сістэме школьнага навучання.

Хоць запрашалі тонам, што максімальна перадаваў важнасць падзеі для арганізатараў, я настройвалася хутчэй на міжсабойчык некалькіх дзясяткаў чалавек, што ўпарта не хочуць паланізавацца.

Аднак імпрэза не выглядала на збор актыву гета. Гэта было сапраўднае, абсалютна не прыцягнутае за вушы свята, што адчувалася ва ўрачыстым настроі ўсіх без выключэння – нават шматлікай прэсы. Вялікая актавая зала бітком набітая народам, які гутарыў на трох мовах: польскай, беларускай і рускай. Туды-сюды насіліся малыя дзеці, па кампаніях разбіліся старшукі, чакалі імпрэзы дарослыя. Сярод апошніх запрошаныя госці з розных міністэрстваў ды ведамстваў  і цвет беларускай інтэлігенцыі.

У якасці вядучай – дзяўчына з першага беларускага класа. На беларускай мове яна гаворыць з моцным польскім акцэнтам, аднак успамінае пра сваё навучанне з вялікай цеплынёй. Такі ж акцэнт тут ва ўсіх дзяцей і пераважнай большасці дарослых. Ён рашуча нічога не азначае, акрамя аднаго: паланізацыя ўсё-такі адбываецца. І не апошнюю ролю ў гэтым адыгрывае Рэспубліка Беларусь, якой глыбока напляваць на сваіх суайчыннікаў за мяжой. Аднак чым больш выразныя працэсы апалячвання, тым больш каштоўнай становіцца мова продкаў для нацыянальнай меншасці.

Не варта здзіўляцца, што ў Беластоку штогод адбываюцца малебны за дзяцей, што навучаюцца па-беларуску. Таксама на беларускай мове, з сумесным выкананнем “Малітвы” Наталлі Арсенневай у канцы службы. У праваслаўных цэрквах Беластока, як і ў Беларусі, звычайна службы вядуцца на царкоўнаславянскай мове, але замовіць беларускі малебен можна без праблем.

Паводле апошняга перапісу насельніцтва, на Беласточчыне пражывае каля 50 тысяч беларусаў. Для многіх з іх беларускасць атаясамліваецца з праваслаўем, што ўмела выкарыстоўваецца, каб зрабіць з беларусаў праваслаўных палякаў. Але ўвогуле пачуццё прыналежнасці да беларускай нацыі тут пакуль моцнае. Як вынік, да яе мовы таксама.

 Чакаем свята на нашай вуліцы

Скажу шчыра: паколькі я ўжываю беларускую мову штодзень, для мяне не стаіць так востра пытанне яе захавання. А таму і абмяркоўваю моўныя пытанні па мінімуму. Навошта горача дыскутаваць, калі можна проста гаварыць, выбраць рабочай мовай на кампутары, паставіць беларускую песню на званок мабільнага? Тым больш што навакольныя людзі, акрамя неадукаваных шавіністаў, насамрэч гэта ўспрымаюць прыхільна. Аднак ёсць сітуацыі, калі не ўступіць у дыскусію проста немагчыма.

Калегі-журналісты Алесь Ляўчук і Мілана Харытонава даўно шукаюць садок для сваёй дачкі Камілы, каб там было хоць нейкае навучанне па-беларуску. У аддзеле адукацыі Маскоўскага раёна насустрач ім пайсці не хацелі ці, як казалі самі адукатары, не маглі, таму Каміла ў садок так і не пайшла. Аднак бацькі вырашылі, што нейкую падрыхтоўку перад школай яна прайсці ўсё ж павінна.

Алесь Ляўчук звярнуўся да кіраўніка адміністрацыі Маскоўскага раёна Аляксандра Рагачука з просьбай пасадзейнічаць стварэнню беларускамоўнай групы. Ведаў Алесь, не быў бы ён журналістам, што Аляксандр Рагачук год таму паабяцаў іншым бацькам стварыць беларускамоўны клас у пачатковай школе №34 і сваё абяцанне выканаў.

Сустрэча прайшла быццам бы плённа. Алесю паабяцалі, што пры наяўнасці 5 заяў ад бацькоў такую групу адкрыюць. Навіна радасная не толькі для Алеся з Міланай, але для кожнага, хто хоць трохі перажывае за сучасную моўную сітуацыю ў школе і краіне. Таму паведамленне пра вынікі сустрэчы вельмі хутка з’явілася на інфармацыйных сайтах.

І вось тут прыйшлося каторы раз упэўніцца, якой косткай сядзіць жменька беларускамоўных людзей у горле некаторых рускамоўных. Алеся тут жа абвінавацілі ў самапіяры, у тым, што яны з Міланай здзекуюцца са сваёй дачкі, у тым, што забіраюць месцы ў рускамоўных дзяцей, і нават у нетрадыцыйнай арыентацыі. Мала хто памятае пра канстытуцыйныя правы вучыць дзяцей на роднай мове. Пра нейкія больш высокія матэрыі я проста маўчу. Аднекуль узялася статыстыка, што 99,9% берасцейцаў не жадалі б вучыць дзяцей па-беларуску. Нічым не падмацаваная лічба лёгка адмаўляецца іншай. Згодна з праведзеным сёлета сацыялагічным даследаваннем лабараторыі “Новак”, супраць павелічэння прысутнасці белмовы ў адукацыі 43,3% апытаных беларусаў. Таксама шмат, але розніца з высасанай з пальца статыстыкай істотная.

Такія адносіны да беларускай мовы былі б зразумелыя, калі б яна гвалтам запаланіла ўсе сферы, нічога не пакінуўшы рускамоўным. Але давайце глянем праўдзе ў твар. Для мяне, напрыклад, паказальна, што ў беларускім Брэсце двойчы мяне прымалі за ўкраінку, адзін раз за польку. Гэта не жарт, гэта сумная праўда жыцця: ёсць людзі ў Беларусі, якія не ведаюць, як гучыць беларуская мова, і прымаюць яе за замежную. А што будзе, калі мы канчаткова прагонім яе з адукацыі?..