I. Ліст з Петрапаўлаўскай крэпасці

Як вы, любая маці мая? Кацярына? Ганна?

Як ты, Юзэф? У Сяхновiчах, мусіць, зараз.

Як там дзеці, унукі? Мне ўжо нават складана

пералічваць усіх — гэта быццам рабіць каштарыс.

Я сумую адчайна. Дарэчы, мінулай ноччу

напісаўся першы не да Людвікі вершык.

Ён пра тое, як я вандраваў ды збочыў,

каб наўпрост дадому, ды пешшу, дарма што вершнік.

Недзе побач са мной з бастыённых муроў апоўдні

чысціць горла гармата, мусяць вясці ў прыбіральню.

Колькі шчэ нашы жыцці паўскрайку імперыі поўніць

будуць грукат, праклёны ды лямант званоў развiтальных?

А сапраўдны палон – гэта тое, што робіцца звычкай.

Я мяркую, яна i з’яўляецца сілай катаў.

Што раблю? Раззнаёміўся з пацукамі, пільную знічкі

у каардынатнай сістэме кратаў.

I чарга на прагулку зняволеным ды збялелым

у расейскіх турмах штодзень у парадку рэчаў,

бо па нас, ліцвінаў, прыходзяць ня з кожным стрэлам.

Вось у гэтым яны пакуль не далі асечак.

Мы з Юльянам, увогуле, мусім доўга

не гуляць пад хмарным пятровым небам,

што зліваецца колерам шэрым з такой жа падлогай,

і ўжо не ўцяміш, дзе тая рака, дзе глеба.

Вось такі б нам туманны мур наўсцяж манеўра,

каб, што тая вільготнасць, гусцела ў далонях зброя

і знянацку сляпіла вочы лязо касІнераў,

бо выключна ў бліжнім баі ажывае мроя.

Але ўсё спісаць на надвор’е было б спрашчэнствам.

Мы i самi сабе стагоддзi капалі ямку:

нават Бог не паспеў бы на нашыя ўсе набажэнствы,

ды вагаецца шляхта ў адным і другім напрамку.

Калі нехта паважыцца з нашых мясцін па справах

(хай бы зараз, пакуль яе не заснежыць),

дык прашу – перадайце мне жменю зямлі з фальварка.

На магілу ня хопіць, але ля яе – усцешыць…

II. Размова з Паўлам I

«Ты – славуты змагар за свабоду брытанскіх калоній.

Генерал-брыгадзір, не які там штабны падгалосак.

Я сачыў, як вы слушна чынілі канфуз Кароне.

Аніводны бок не забыўся на твой унёсак.

Мне ня трэба больш ворагаў, чым ужо ёсць. I скуру

мае сэнс абдзіраць, калі гэта паслужыць узорам.

Буду шчырым з табою, Тадэвуш Банавентура:

у цябе ёсць шанец спраўдзіць лацінскi корань.

Прапаную табе старую, як свет, дамову

(мне пасуюць кандоты, а вешаць цябе – навошта?):

прысягні мне на вернасць і лепей – на нашай мове.

Атрымаеш свабоду, сялян і нямала грошай.

Пры табе застануцца маёнтак ды крыж малення.

Застанешся ўплывовай персонай. Што скажаш? Згода?

Усяго тае справы, што стаць на абодва калены

і сказаць «абяцаю ніколi табе не наносіць шкоды».

«Гасудар, я гатовы, але прысягаць асобе

не магу, калі толькі яна не ў спадніцы.

Мне таксама, дарэчы, і поза не даспадобы –

кленчу цалкам я толькі як п’ю з крыніцы.

Вось такія ўмовы. Сабе ж ты пакiнь прыгонных.

Хай звярне вызваленчы імпэт на сяброў на маіх вялікасць.

Што да мовы… дык я жаўнерам палонным

адмыслова па-руску казаў толькі слова «милость».

Цар маўчаў, адчуваў інсургэнцкі нораў,

але розум падказваў надзейны і звыклы вобраз:

у Расіі заўсёды знойдзецца граф Сувораў.

Цар падумаў крыху ды й мовіў з палёгкаю: «Добра.

А калi ж ты iзноў зробіш выбар, Тадэвуш, няўдалы,

дык чакаюць цябе ўжо Сібір, ланцугі ды ядры».

Мо пакінем пагрозы на хворым сумленні Паўла,

як i рэшткі тае размовы, як кажуць цяпер, за кадрам.

III. Прысяга

Час ішоў, снежань холад такое стыні

спрычыніў, што вершнікі падалі з коняў.

Такі нехта прыехаў наведаць Касцюшку з малой айчыны,

ліст ад родных ды нешта яшчэ працягнуў у далоні.

Павялі арыштанта змацоўваць з царом дамову.

Цвёрда голас Касцюшкаў гучаў па ўсім пакоі:

«Я клянуся ніколi не здрадзіць ніводным словам,

ані думкай зямлі, цяпер стаю на якой я».

Варушыліся хмары, як быццам пад ветрам – збожжа.

Ад уважлівых і ўсюдыісных вачэй употай

апусціўся Тадэвуш спіной да дзвярэй на ложак,

усміхнуўся…

Ды вытрас зямлю з ботаў.